Dood van een rivier

Klik hier voor een versie van betere kwaliteit.

De dood van een rivier - 20 juni 2002

Al enkele jaren neemt de Delftse hoogleraar geologie Salomon Kroonenberg eerstejaars studenten mee op excursie door de stad. Het liefst zou hij de bewoners willen verplichten alleen op kousenvoeten rond te lopen, want de geologie blijkt letterlijk op de straatstenen en winkelvloeren te liggen. Kroonenbergs verhaal maakt duidelijk dat het huidige Nederland ooit de delta was van de Eridanos, een rivier half zo groot als de Amazone.

Hij kwam uit het noordoosten, slingerend over een paar duizend kilometer - de Eridanos stroomde door grote delen van Europa. Zo'n twaalf miljoen jaar geleden, ver voor het ontstaan van de mens, boorde zijn eerste water een weg door Scandinavië, de Baltische staten, Polen en Duitsland. Tot aan zijn dood - de oprukkende gletsjers van de ijstijd die 700.000 jaar geleden begon veegde de rivier letterlijk van de kaart - veranderde de Eridanos regelmatig van koers, maar altijd mondde hij uit in een delta die over het huidige Denemarken, Noord-Duitsland en Noord-Nederland lag.

Een groot deel van de Nederlandse ondergrond is afkomstig van het sediment dat de Eridanos aanvoerde. Ons land komt uit het buitenland, stelt Kroonenberg. Het idee dat de geologie van Nederland met zijn vlakke polders saai is, bestrijdt hij dan ook. Op betrekkelijk geringe diepte bevinden zich geplooide aardlagen en breuken die leren dat er werkelijk iets als de 'Dutch mountains' bestaan - ze liggen alleen ondergronds, inclusief een vulkaan, die ooit de hedendaagse Waddenzee onveilig maakte.

Naast geoloog is Kroonenberg ook columnist en verhalenverteller. Steeds probeert hij zijn lezers en toehoorders over de horizon van miljoenen jaren te laten kijken, en levert hij commentaar op beleidsmakers. Milieukwesties en planologische structuren zet hij in een ander perspectief. Volgens hem zijn politici met hun natuurontwikkelingsplannen en maatregelen die klimaatveranderingen moeten tegengaan tuinierders op planetaire schaal. "Voor ons is de aarde een tuin waarin we schoffelen totdat het is zoals we willen. Maar de natuur en het milieu zijn niet met een menselijke maat te meten."

Dat komt ook al omdat de natuur en het milieu van een gebied afhankelijk zijn van hun plaats op aarde. In de 4,5 miljard jaar die de aarde bestaat, dobberen de continenten voortdurend rond op het gloeiende hete binnenste van de planeet. Geen werelddeel blijft waar het is, en verhuist met soms enkele centimeters per jaar van pool naar evenaar. De online filmpjes in het laatste item van deze afleveringspagina schetsen er een beeld van.